Voorvechter van duurzaamheid in de zorg

In aflevering 28 van ESG (Even Samen Gevat) spreken Marloes en Aldert met Wouter Hehenkamp, gynaecoloog bij Amsterdam UMC met bijzondere belangstelling voor duurzaamheid.

Uit een rapport van het RIVM blijkt dat 7,3% van de totale CO2-uitstoot in Nederland voor rekening komt van de zorg. Daarmee is de zorgssector vervuilender dan de luchtvaart. Wouter Hehenkamp trekt zich dit aan en wil er samen met zijn collega’s ook iets aan doen. Hij is niet alleen geïnteresseerd in zijn vakgebied – gynaecologie, en in het bijzonder minimaal invasieve chirurgie (operaties met zo weinig en zo klein mogelijke ingrepen) – maar ook in duurzaamheid. Voor zijn inspanningen ontving hij dit jaar samen met zijn collega en kinderarts Berber Kapitein de Hugo Heymans Award. Binnen Amsterdam UMC liep tot voor kort het project Blik op Groen, dat aansloot op de Green Deal Zorgzame Zorg. Blik op Groen kende vier speerpunten: afval, voeding, energie & gebouwen, en vervoer. In de podcast benoemt Wouter onder andere deze speerpunten en geeft hij concrete voorbeelden van hoe het anders kan.

Afval

“De zorgsector is verantwoordelijk voor ongeveer 4 procent van de totale hoeveelheid afval en 13 procent van de grondstoffen die worden gebruikt”, zegt Wouter. “Dat zijn heel forse getallen, die laten zien dat de zorg ook wel iets zal moeten doen.” En afvalstromen kun je al op relatief kleine schaal terugdringen. Een voorbeeld: patiënten verwachten vaak een pleister, maar al die pleisters die in ziekenhuizen worden geplakt, vormen een flinke berg afval. Hetzelfde geldt voor steriele handschoenen. “Die hebben een enorm hoge voetafdruk en worden vaak onnodig gebruikt of gewisseld. We gebruiken ook vaak handschoenen waar dat helemaal niet hoeft bijvoorbeeld bij het overtillen van een patiënt van de operatietafel naar het bed. Dat kan prima zonder.”

Ander voorbeeld: anticonceptie. Vrouwen hebben de keuze uit een anticonceptiepil of een hormoonspiraaltje. “Het lijkt er heel sterk op dat de pil vele malen slechter is voor het milieu dan het Mirena spiraal”, zegt Wouter. “Zo’n spiraal mag zes jaar blijven zitten; die wordt één keer gemaakt en één keer ingebracht en dat is het dan. En dan gebeurt er zes jaar niks. Ten opzichte van zes jaar lang elke dag weer die pil, naar de apotheek rijden om het op te halen en weer terug te gaan, al die verpakkingsmaterialen die daarbij gebruikt worden en al die hormonen die in het oppervlaktewater komen.” Uit onderzoek blijkt dat patiënten best bereid zijn om dit mee te nemen in hun keuze.

Voeding

Voeding is “een aardig grote punt” van de duurzaamheidstaart van ziekenhuizen. Diverse ziekenhuizen zijn al vegetarisch, zoals het UMC Groningen en het Radboudumc in Nijmegen, maar wat opvalt, is dat er bij dit soort veranderingen eerder weerstand komt van medewerkers dan van patiënten. Volgens Wouter is dat op zich wel begrijpelijk. Vleesetende medewerkers hebben liever keuzevrijheid, zeker “als je vlees belangrijk vindt en elke dag in het ziekenhuis komt en daar een belangrijk deel van je leven slijt.” Voor patiënten ligt dat anders. Toch tonen ziekenhuizen leiderschap door deze beslissing te nemen. De verstokte vleeseter kan natuurlijk thuis gewoon vlees eten.

Energie & gebouwen

Ook energie van de gebouwen is een flinke punt van de taart: “Je kan bijvoorbeeld isolatiemateriaal toepassen, groene energie inkopen en groene daken nemen.” Maar medewerkers kunnen ook gewoon hun computer aan het einde van de dag uitzetten: “Er werken ongeveer 10.000 mensen op locatie in Amsterdam UMC en 8.000 in VUmc. Het gaat dus om heel veel mensen en heel veel computers.” Wat ook veel kan schelen: het licht uitdoen. Maar “een van de grootste energievreters is de luchtbehandeling in de operatiekamers. De OK’s vragen drie tot zes keer meer aan energie dan de rest van het ziekenhuis en luchtbehandeling speelt daar een belangrijke rol in.” Daar wordt nu beter naar gekeken en dat scheelt “een enorme hoeveelheid energie”.

Dilemma’s

Alle kleine beetjes helpen, maar het gaat natuurlijk over het grotere doel. “Ik noem vaak de vegetarische bitterbal”, zegt Wouter, “maar als je naar het grote geheel kijkt, dan doet dat natuurlijk helemaal niets. We moeten kijken naar waar de grote impact zit.” En dat is niet altijd even makkelijk. Dat geldt onder andere voor economische vraagstukken: “Kwantificering is ontzettend complex, maar we zijn heel hard bezig met een stel voorvechters van duurzaamheid om echt grote, concrete stappen te zetten.” Maar binnen de zorg spelen ook ethische dilemma’s een belangrijke rol. De vraag is bijvoorbeeld wat is passende zorg voor een terminale patiënt? “Is een heel zware behandeling en een verlenging van een maand nou echt betere zorg? We kunnen in het geval van kankerbehandeling ook kiezen voor comfort.”

Een ander voorbeeld van zo’n dilemma wat de complexiteit weergeeft: “Stel, het lukt je om minder mensen te laten roken of mensen helemaal te laten stoppen. Dan leven mensen veel langer en heb je misschien een voordeel in de zorg gecreëerd, maar misschien op de totale voetafdruk van iemands leven niet.” Immers: hoe langer iemand leeft, hoe groter de persoonlijke ecologische voetafdruk. Toch is het een ingewikkelde discussie. Er zijn bijvoorbeeld ook economische afwegingen. Een van de vragen die Wouter opwerpt, is “Hoe incorporeren we duurzaamheid in kosteneffectiviteitsmodellen? Dus hoe hoog is de duurzaamheidsprijs die we willen betalen voor een bepaalde kwaliteit van leven? Uiteindelijk willen we ook binnen de zorgsector gewoon dat mensen gezond leven en dat je ook door op een duurzame manier gezond te leven, heel gezond oud kan worden, zonder dat je voetafdruk daar groter mee is.”