“Intrinsieke deugers hebben we nodig”

In aflevering 20 van ESG (Even Samen Gevat) spreken Marloes en Aldert met Harm Edens. Wie kent hem niet? Maar behalve BN’er is hij ook een gepassioneerde voorvechter van een duurzame samenleving.

Misschien ken je Harm Edens als presentator van het tv-programma Dit was het nieuws, als ambassadeur van het Wereld Natuur Fonds (WNF) of als dagvoorzitter of spreker. Maar het kan ook zijn dat je zijn stem kent van zijn wekelijkse podcast BNR Duurzaam. Duurzaamheid ligt hem na aan het hart. Hij praat er graag over en dat doet hij niet met meel in de mond. Klare taal, daar houdt hij van. Ook van verhalen vertellen. Aan de hand van een aantal uitspraken die Harm tijdens de podcast doet en enkele verhalen die hij vertelt, proberen we recht te doen aan zijn kijk op een duurzame wereld.

“Dat mag gewoon niet meer”

Harm is ervan overtuigd dat alles anders moet, maar dat veel mensen er nog onvoldoende van doordrongen zijn hoe snel de veranderingen gaan en welke ingrepen op redelijk korte termijn nodig zijn. Hij noemt het schrikbarende verbruik van grondstoffen: “De afgelopen zes jaar hebben we in de wereld meer grondstoffen gebruikt dan de hele twintigste eeuw.” Het enige wat erop zit, is dat we ons gedrag veranderen en veel nieuwe wet- en regelgeving invoeren. En dat we tegen mensen moeten zeggen: “Dat mag gewoon niet meer.” Het is Harms favoriete zin: “Lijkt me zo heerlijk dat je gewoon zegt: dat geldt voor iedereen, dat mag gewoon niet meer.”

“We doen er nog redelijk gezellig over”

Harm heeft een gruwelijke hekel aan uitspraken zoals: “China, Brazilië, Japan, India, die gaan allemaal maar door! Wij zijn zo’n klein landje.” Ja, we zijn een klein land, maar “wij staan niet alleen in de top-10 van landen met de meeste CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking maar ook in de top-5 van landen die er de meeste last van krijgen als Deltalandje”. Er komt nog een moment dat we de rest van de wereld “op onze blote knietjes heel lief gaan vragen: zou je ons een beetje willen meehelpen als wij allemaal naar het Zwarte Woud moeten verhuizen?” We kunnen er nu nog luchtig en “gezellig” over doen, maar er “zitten wel heel veel zwarte wolken aan het eind van de tunnel.” Daarom moeten we nu “een grote zwenk aan het wereldtransportschip geven” en doorpakken.

“Hou op met die semantische flauwekul”

Volgens Harm wordt nog te veel over “klimaatopwarming” gesproken “terwijl we het eigenlijk over een klimaatcrisis hebben.” Het woordgebruik doet ertoe. Ook als het gaat over groei: “Grote bedrijven blijven vaak zaniken over groene groei. Als je in dat oude paradigma van groei blijft zitten, dan kom je nergens uit. Want al doe je het nog zo groen, groei is altijd meer.” Groei kost te veel grondstoffen en daar moet een einde aan komen. “Je zal dus een circulair model moeten verzinnen. In 60 jaar zijn we vijf tot zes keer meer gaan consumeren met z’n allen, maar we zijn niet meetbaar gelukkiger geworden. Nou, dat geeft ook te denken.”

“De gehaktbal wordt me ook al afgepakt”

Harms buren praten niet meer met hem. Hij vindt namelijk dat mensen voor hun vakanties wat minder vaak in een vliegtuig zouden moeten stappen. Maar moet je hen dit soort dingen, net als hun gehaktbal, dan afpakken? “Dus dat moet je niet doen” zegt Harm. “De hele dag maar wijzen.” Mensen kunnen ook zelf tot inzichten komen. Hij vertelt over een goede vriendin die haar “tamelijk verwende puberzoon” altijd mee op verre vakanties nam. Net voor de eerste coronalockdown kreeg hij van diezelfde vriendin een appje: “Harm, je raadt nooit waar ik nu ben? Ik rij op een ponywagen door de volledig bloeiende heide van Dwingeloo.” En toen met koeienletters eronder: “Ik ben nog nooit zo gelukkig geweest.” Het kan dus ook gewoon anders.

“Twee prutsers die maken dan een airconditioning”

Harm vertelt over Dutch Climate Systems, een bedrijf in Drenthe dat een airconditioning van gerecycled plastic heeft ontworpen: “En er zit geen koelvloeistof in, maar water. Hij verbruikt 92% minder stroom, heeft minder bewegende delen, hoeft nauwelijks gerepareerd, dus heeft geen serviceonderhoud nodig. Echt een wondermachine.” Absoluut geen prutswerk dus. Het systeem is een doorbraak, zeker als je bedenkt dat koeling “een van de allergrootste problemen is qua CO2-uitstoot. Als je dat fundamenteel weet aan te pakken, haal je gewoon 22% van de wereldwijde uitstoot weg.” Misschien zouden andere ‘prutsers’ zich eens over roetdeeltjes van cruiseschepen moeten buigen. Het is een ander verhaal dat Harm vertelt: over de documentaire Sea Blind van Bernice Notenboom. Daarin laat zij zien wat voor desastreuze gevolgen die roetdeeltjes hebben voor de opwarming van de aarde. Volgens Harm kan 20% van de opwarming daaraan worden toegeschreven.

“Af en toe een muilpeer verkopen”

Dat zou hij graag weleens doen, “maar dat mag meestal niet.” In zijn rol als ambassadeur van het WNF leidt Harm geregeld “geheime vergaderingen”, vergaderingen met partijen die samen proberen iets op te lossen, maar liever niet aan de buitenwereld laten weten dat ze met elkaar om de tafel zitten. Vermoedelijk zit Harm zich dan geregeld te verbijten en zou hij inderdaad weleens een muilpeer willen verkopen, maar het feit dat dat soort overleg plaatsvindt, betekent wel dat er dingen kunnen kantelen. Aan de andere kant blijkt uit een onlangs verschenen rapport dat 25 multinationals, zoals Volkswagen en Ahold Delhaize, in 2050 slechts een derde of minder dan een derde van hun klimaatdoelstellingen halen.

“Dat mis ik een beetje: die echte intrinsieke motivatie”

Over de feitelijke drang naar duurzaamheid bij grote bedrijven is Harm niet heel positief, ook al snapt hij heel goed dat het niet altijd makkelijk is. Wat hij in de meeste gevallen mist, is de echte wil om dingen te veranderen. Dat kan anders en hij verwijst naar de film Beyond Zero, het verhaal van een ceo van de grootste tapijttegelfabrikant ter wereld die naar aanleiding van het eerste boek van klimaatgoeroe Paul Hawken alles in zijn bedrijf op z’n kop zette. Hij besefte dat hij “een stinkbedrijf” had en sloeg een nieuwe weg in. Nu is het bedrijf CO2-positief: “Ze halen zelfs CO2- uit de lucht”. Dat soort mensen hebben we nodig om de wereld echt te veranderen. Mensen met een intrinsieke motivatie voor duurzaamheid. Of zoals Harm het zegt: “Intrinsieke deugers hebben we nodig.”