Anders denken geeft andere resultaten

In aflevering 30 van ESG (Even Samen Gevat) spreken Marloes en Aldert met Ammy Vogtlander. Ammy is van huis uit theoretisch natuurkundige, maar tegenwoordig is ze adviseur op het gebied van Complexity & New Economic Thinking. Dat klinkt misschien ingewikkeld, maar de boodschap is helder.

“We moeten op een andere manier naar risico gaan kijken”, zegt Ammy aan het begin van de podcast. En daarmee beschrijft ze meteen de kern van haar boodschap. “Wat je ziet, is dat de huidige risicomodellen focussen op risico’s van het heden en we zouden er goed aan doen om meer gefocust te zijn op risico’s die zich nog in de toekomst gaan voordoen. Dat ontbreekt naar mijn gevoel.” Dat is één belangrijk punt dat Ammy maakt. Een tweede punt, en dat houdt direct verband met duurzaamheid is dit: “Mensen willen een stabiele transitie, maar dat gaat ‘m niet worden. De focus moet meer liggen op transitie en minder op de stabiliteit. Als je heel veel stabiliteit op het systeem legt, dan houd je het vast.” Ammy’s stelling is dat als je te veel aan iets vasthoudt, er niets of te weinig verandert. Enige dynamiek in een markt is cruciaal. En daaraan ontbreekt het juist vaak in de economische modellen van bedrijven en beleggers. Dat illustreert ze onder andere aan de hand van het verhaal van de banaan.

Het verhaal van de banaan

Je staat er misschien niet bij stil, maar we eten allemaal dezelfde banaan. Deze zogeheten Cavendish-banaan domineert de wereldwijde markt. De hele ‘bananenketen’, van de verpakking tot temperatuur waarop ze worden opgeslagen, is geoptimaliseerd voor dit ras. Er zijn ook andere rassen en er zijn heel veel bananenproducenten en -afnemers. “Dus in principe zou er diversiteit moeten kunnen zijn”, zegt Ammy, “maar die is er niet. En de vraag is: waarom is dat?” Juist dit soort vragen probeer je vanuit de complexiteitstheorie te beantwoorden. “Waarbij ‘complexiteit’ staat voor ‘verwevenheid’ en niet voor ‘lastig”, legt Ammy uit. Als je kijkt vanuit de huidige risicomodellen, dan zie je een heel efficiënte en stabiele bananenmarkt. Maar dat is slechts schijn, want de Cavendish wordt bedreigd door een virus. De bananenmarkt is dus schijnbaar stabiel met optimale efficiëntie, maar ook fragiel. “En dat zou je mee moeten nemen in de risicomodellen.” De markt leunt nu op één oplossing en dat is uiterst riskant. De kans dat deze monocultuur instort als gevolg van ziekte, is namelijk 100%. De veroorzaker van de crisis die dan ontstaat, is de markt zelf. Maar die markt heeft zichzelf in een soort houdgreep.

De oplossing

De oplossing ligt bij de belegger, en dan vooral de institutionele belegger: “Ik denk dat de rol van de belegger een essentiële is om gezonde markten te creëren”, zegt Ammy. En dan gaat het volgens haar om meer dan maatschappelijke verantwoordelijkheid: “Het is helemaal niet iets ethisch. Het gaat ook gewoon om economische groei.” Maar wil je iets veranderen dan zul je op een andere manier naar de markt moeten kijken. “In plaats van dat je als belegger heel erg naar de huidige resultaten kijkt, ga je veel meer kijken naar de gezondheid van een industrie. Beleggers hebben het veel over diversificatie, maar ondertussen kijken ze helemaal niet of een markt divers is.” Dat zie je bijvoorbeeld aan het verhaal van de Cavendish-banaan: het gaat goed, dus we veranderen niets. Maar als je als bedrijf op de lange termijn wilt bestaan – “en daarom zijn institutionele beleggers zo belangrijk omdat zij groei willen op de ultralange termijn” – dan moet je ook op de ultralange termijn waarde creëren. “De vraag is: hoe kan het toch dat dat elke keer lijkt te mislukken?”

Een nieuwe manier van denken

Het antwoord is simpel: we zullen onze risicomodellen moeten verbreden en per industrie bekijken hoe die ervoor staat: “Beleggers hebben wel degelijk een impact op hoe een industrie uiteindelijk evolueert, dus op het moment dat er een voorkeur is voor iets stabiels zoals zo’n Cavendish-banaan dan wordt dat een self-fulfilling prophecy, maar dan wordt ook die crisis een self-fulfilling prophecy.” Dan wordt een crisis dus onvermijdelijk.

In wezen zijn er volgens Ammy vier manieren om een probleem aan te pakken: met inzet van technologie, met betere doelstellingen, door ander gedrag en door een andere manier van denken. En met name dat laatste is waarin ze zich verdiept. “Ik denk dat mensen soms te weinig beseffen dat ons denken ons een bepaalde richting op stuurt. We denken niet zo vaak over ons denken. We staan er vaak niet bij stil waar onze aannames vandaan komen. We zullen breder moeten leren denken.”

Momenteel zijn er twee dominante manieren van denken. De eerste is wat Ammy het ‘causaliteitsdenken’ noemt (wat beleggers volgens haar associëren met ‘fundamentele analyse’). Dit is wat we leren op school: het een wordt veroorzaakt door het ander. “Wij zijn altijd bezig met de vraag: wat was de oorzaak?” De tweede manier van denken is gebaseerd op “objectief observeren”, op meten en op het gebruik van (big) data. “Beide manieren van denken gaan er vanuit dat de realiteit vrij stabiel is.” Denk aan die banaan.

Maar er is een derde manier van denken: het ‘ecosysteem-denken’, een vorm van denken die al enkele tientallen jaren binnen de wetenschap wordt toegepast. “Daarbij gaat het erom dat je ziet dat er dynamiek in een ecosysteem komt. Dat je ziet dat we de huidige crisissen zelf creëren.” Bij traditionele modellen gaat men uit van een stabiele realiteit waarbij het heden representatief is voor de toekomst. Maar zo werkt het niet. “Op het moment dat je in een situatie bent waarin je weet dat je radicale verandering nodig hebt, dan weet je dat je niet moet doen alsof de wereld stabiel is.” Want dat is niet altijd het geval. In de toekomst kan alles anders zijn. Of zoals een onbekend genie ooit zei: “Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst.”

Perfect bestaat niet

Iets anders wat we moeten beseffen, is dat perfect niet bestaat. We zullen moeten accepteren dat aan elke oplossing ook nadelen kleven. Een perfecte banaan bestaat niet, net zoals we niet op zoek moeten naar de perfecte energieoplossing. Sterker nog, liever niet, want dan staat alles stil. Juist in situaties waarin alles perfect en stabiel lijkt, moet je aansturen op variatie en verandering.

Het goede nieuws is dat elk ecosysteem, ook onze economie, “een zelfoplossend vermogen” heeft dat we kunnen benutten om telkens weer een nieuwe, betere toekomst te creëren. Als we ons denken veranderen, kunnen we de wereld veranderen. Ammy: “Je kunt niet weten wat de toekomst brengt, maar je moet die toekomst wel zelf creëren.”

Lees ook deze blog van Ammy waarin ze toelicht hoe “complexity thinking” sectoren weerbaarder kan maken: Has the world gone bananas?. How peeling back the complexity of the… | by Ammy Vogtlander | Aug, 2023 | Medium